Tết “năm cùng” của người Dao
Hàng năm, cứ đến đầu tháng 12 Âm
lịch trở đi, khi mùa màng đã thu
hoạch xong, mỗi gia đình người Dao
lại tổ chức ăn Tết “năm cùng”, để
báo công với ông bà tổ tiên thành
quả của một năm lao động của gia
đình..
Phong tục của người xưa
Trong một năm, theo phong tục của
người Dao có 3 cái Tết quan trọng là
tết Thanh minh, rằm tháng Bảy và Tết
năm cùng nhưng quan trọng nhất vẫn
là Tết năm cùng. Vì đây là dịp báo
cáo với ông bà tổ tiên về một năm
lao động của gia đình, dòng họ.
Để chuẩn bị cho ngày Tết, gia đình
người Dao chuẩn bị rất nhiều thịt
lợn
Đối với cộng đồng người Dao sống ở
miền Tây Thanh Hóa nói chung và
người Dao ở huyện Cẩm Thủy nói riêng,
cuối năm là dịp để con cháu đi làm
ăn xa trở về báo hiếu với gia đình
và dòng họ. Ngay từ đầu tháng 12 Âm
lịch, tùy vào điều kiện kinh tế của
mỗi gia đình để tổ chức một cái Tết
thật linh đình. Đây là dịp để anh em
họ hàng tập trung nhau lại để góp cỗ
làm Tết cho thật to, nhà ai có gì
góp nấy, nhưng quan trọng nhất là
trưởng họ.
Từ đầu tháng 9 Âm lịch, trưởng họ đã
phải chuẩn bị gạo nếp ngon, nuôi lợn,
nuôi gà để cuối năm khao cả họ. Nếu
năm nào họ hàng và bạn bè đến đông
thì Tết được xem là đầm ấm và đông
vui.
Gia đình ông Phùng Văn Thái ở thôn
Sơn Lập, xã Cẩm Châu, năm nay cũng
tổ chức Tết năm cùng, nhưng không
được to như mọi năm vì một năm qua,
gia đình ông làm ăn không được thuận
buồm xuôi gió. Để chuẩn bị cho cái
Tết quan trọng này, gia đình ông
cũng nuôi được con lợn 60kg và một
yến gà để làm lễ báo cáo với tổ tiên
về một năm lao động vất vả. Năm nay
tất cả họ hàng nội ngoại trong gia
đình ông đều có mặt đông đủ, lợn đã
thịt sẵn, chỉ chờ các cụ cao tuổi có
chức sắc đến làm lễ cúng báo cáo ông
bà tổ tiên.
Nét đặc biệt nhất của Tết năm cùng
là làm bánh dầy. Đây là truyền thống
lâu đời của người Dao. Mỗi khi đến
Tết, những trai làng khoẻ mạnh nhất,
nhiệt tình nhất đều có mặt để tham
gia vào việc giã bánh. Ngay giữa mùa
đông lạnh giá nhưng để giã được một
khối bánh, các thanh niên khoẻ mạnh,
ai nấy cũng vã mồ hôi.
Bánh dầy được làm từ gạo nếp đồ
thành xôi chín rồi đổ vào cối đá cho
4-5 thanh niên cùng nhau giã, họ giã
đến khi nào những hạt cơm nếp nhuyễn
ra tạo thành một khối dẻo dứt không
ra mới thôi. Sau đó bột được nặn
thành từng cái một chấm với muối
vừng ăn. Để bánh ngon hơn, dẻo hơn
thì trước đó nhà chủ phải chọn gạo
nếp thật ngon, ngâm từ đêm hôm trước
đến hôm sau mới mang ra đồ, có như
vậy thì bánh mới để được lâu. Mẻ
bánh đầu tiên tất cả mọi người không
ai được nếm hay thử vì đây là mẻ
bánh dành để cúng ông bà tổ tiên, từ
mẻ bánh thứ hai trở đi mọi người mới
được ăn, các cụ cao tuổi là người
được thử trước.
Bữa cơm ấm cúng ngày Tết của người
Dao.
Đối với người Dao thì nghi lễ báo
công phải mời các thầy cúng có chức
sắc trong làng đến tham gia làm lễ,
họ là những người có mặt sớm nhất để
lo cho buổi lễ khỏi thiếu sót. Người
Dao trong không quan trọng vật lễ,
gia đình có gì thì cúng cái đó. Tuỳ
vào điều kiện kinh tế từng gia đình,
nhà ai có điều kiện làm càng to càng
tốt nhưng đầu lợn và gà trống, bánh
dầy là những thứ không thể thiếu.
Từ đầu thang 12 Âm lịch trở đi, bà
con người Dao đã được sống trong
không khí những ngày Tết tràn đầy
hạnh phúc và vui tươi, trong nhà
ngoài ngõ ai ai cũng mang trong mình
một hơi men ngày Tết. Với họ Tết năm
cùng là quan trọng nhất. Bao nhiêu
tiền của để dành trong một năm cũng
dồn vào đây hết. Trong một năm, mỗi
trưởng họ đều chuẩn bị 30 - 40 triệu
để lo cho 3 cái tết: Thanh Minh, Rằm
tháng 7 và Tết năm cùng, tốn kém
nhưng nhà ai cũng làm vì họ cho rằng
đây là truyền thống ông cha để lại.
Bữa cơm ngày Tết
Sau khi tất cả những lễ vật được bày
trước bàn thờ gia tiên, thầy cúng có
chức sắc nhất đứng trước bàn thờ cầm
“Gậy thần” (chiếc gậy có một đầu
nhọn bịt bằng sắt, đầu kia tiện hoa
văn rất đẹp, luôn đặt ở vị trị trang
trọng nhất của bàn thờ) và một cành
lá tươi, đại diện cho gia chủ báo
cáo quá trình một năm lao động và
xin gia tiên phù hộ cho một năm mới
đạt được nhiều thành tựu hơn. Sau
khi cành lá được thầy cúng cắm ra
trước cửa thì lần lượt các thầy cúng
khác kế tiếp nhau vào làm lễ, cứ như
vậy sau 2 tiếng đồng hồ thì lễ vật
được mang xuống dọn ra mâm cho con
cháu cùng ăn.
Tất cả mọi đồ ăn đều phải đựng trong
lá chuối.
Trong lễ cúng tổ tiên, người Dao
không dùng hương để đốt mà dùng một
thứ vỏ cây mỏng rất thơm mua về bỏ
vào một cái chén nhỏ. Mỗi lần đốt
một cái vỏ cây lại phải dùng một
viên than hồng để đốt cùng, cho đến
khi nào cái chén đầy than và vỏ
hương mới thôi.
Mâm cơm Tết năm cùng cũng rất đặc
biệt. Thầy cúng và các vị chức sắc
trong làng được bố trí ngồi cao nhất
và được phép ăn trước, sau đó lần
lượt đến khách mời của bố mẹ, con
cái và anh em nội ngoại.
“Mỗi dịp cuối năm ai đi xa cũng vậy,
rất nhớ những lễ tết năm cùng. Tục
lệ đã ăn sâu vào mỗi thế hệ con
người nơi đây rồi cứ đến ngày này ai
cũng thấy phấn khởi nô nức để về dự
tết với gia đình”, anh Phùng Văn
Tuấn chia sẻ.
Theo tục của người Dao thì tất cả
thức ăn đều phải để trên lá chuối
tươi, cho dù nhà có điều kiện bao
nhiêu đi nữa thĩ cũng phải làm như
vậy. Trong mâm cơm Tết năm cùng này,
thứ nước luộc từ thịt lợn là ngon
nhất mà bất kỳ một khách mời nào đến
cho dù có khó tính mấy cũng không
thể chê được. Nước chấm cũng làm từ
nước luộc thịt nhưng lại cho hành
sống làm gia vị vì quan điểm trong
mâm cỗ có gì thì chế biến từ thứ đó
ra để dùng, vừa lành lại vừa ngon.
Thầy cúng cầm gậy thần báo công với
ông bà tổ tiên.
Trước khi dùng bữa, mọi người cùng
nâng chén, trưởng họ phải đi một
vòng mời rượu để báo cáo với bà con
họ hàng về bữa cơm Tết năm cùng này
để mọi người cùng phấn đấu hơn trong
năm sau.
Chia tay gia đình ông Thái, chia tay
với không khí Tết năm cùng của đồng
bào người Dao, không khí của một mùa
xuân mới đang tràn ngập khắp các bản
làng nơi đây. Chúc cho tất cả bà con
nơi đây đón một năm mới hạnh phúc,
ấm no hơn và quan trọng nhất là
những nét đẹp văn hoá mang đầy bản
sắc dân tộc của người Dao được gìn
giữ và bảo tồn.
|